Od lipca 2013 roku w Elblągu realizowany jest projekt „Elbląg konsultuje!”. Projekt dobiega końca, a konsultacje społeczne będą wpisane nadal w naszą rzeczywistość, nawet jeśli tylko obligatoryjne (wymagane przez prawo).
Konsultacje społeczne – czyli lek na wszystko?
Wdrażanie partycypacji publicznej nie tylko w Elblągu budzi pytania o celowość podejmowanych działań. Nawet jeśli – jako specyficzna forma konsultacji – budżet obywatelski zaczyna być wdrażany to wraz z nim pojawiają się pytania: po co, dlaczego na takich zasadach, od czego są radni itd. Nie tak łatwo odpowiedzieć na pytanie o sens konsultacji jeśli nie mamy szerszego punktu widzenia, jeśli trudno jest nam dostrzec miejsce i rolę konsultacji społecznych w rozwoju naszego społeczeństwa. Tymczasem idea konsultacji społecznych nie jest lekarstwem na całe zło, idealnym rozwiązaniem zawsze i w każdej sprawie i o tym też należy pamiętać. Konsultacje społeczne są efektywne jeśli uruchamiane są w odpowiednim momencie i sprawie.
Czy są nam w ogóle potrzebne konsultacje społeczne?
Odpowiadając na pytanie po co są nam potrzebne konsultacje warto przywołać słowa prof. Janusza Czapińskiego: „Żyjemy w kraju coraz bardziej efektywnych jednostek i niezmiennie nieefektywnej wspólnoty. Dobro wspólne mierzone choćby wielkością budżetu państwa rośnie tylko dlatego, że bogacą się ci, którzy mają obowiązek odprowadzania znacznej części swoich dochodów do tej wspólnotowej skarbonki. Niewielki jednak wynika z tego pożytek dla inwestycji publicznych. To, że znaczne środki finansowe płynące z UE niwelują dziś w pewnym stopniu tę asymetrię, nie powinno uspokajać polityków, bo wkrótce, gdy zasilanie zewnętrzne opadnie, a nie zwiększy się kapitał społeczny, grozi nam zahamowanie rozwoju.(…) Kapitał społeczny stanowi istotę społeczeństwa obywatelskiego, z pewnością zaś społeczeństwa efektywnego rozwojowo”. (Czapiński J. (2013). Stan społeczeństwa obywatelskiego. Kapitał społeczny. Diagnoza społeczna 2013 Warunki i Jakość Życia Polaków. Raport [Special issue]. Contemporary Economics, 7, 285-297 DOI: 10.5709/Ce.1897-9254.110)
Rozwój społeczeństwa w wymiarze społecznym przekłada się na wymiar ekonomiczny. Kapitał społeczny jest cechą wspólną naszą jako grupy, wspólnoty, społeczeństwa. Nie może go posiadać jedna, dwie , trzy osoby indywidualnie. Możemy go posiadać jedynie jako wspólnota. Kapitał społeczny to normy społeczne, które pozwalają nam na działania wspólne (to na przykład pozytywne nastawienie do systemu demokracji, obywatelskie nastawienie do członków wspólnoty, zaufanie). Kapitał społeczny pozwala nam efektywnie współpracować, obniża koszty ekonomiczne tej współpracy (np. wynikające z braku zaufania procedury, kontrole, a co za nimi idzie środki na nie wydatkowane itd.). Tego wszystkiego musimy się uczyć jako społeczeństwo zarówno po stronie obywateli jak i po stronie administracji publicznej, władz samorządowych czy rządowych. Uczymy się współpracy, budujemy zaufanie między innymi w konsultacjach społecznych poprzez umiejętność dialogu rozumnego jako konstruktywna rozmowa ukierunkowana na osiągnięcie konsensusu czyli najlepszego dla naszej wspólnoty rozwiązania.
Rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego nie służą jedynie konsultacje społeczne. Katalog innych sposobów jest otwarty, ale można przywołać tutaj, oprócz wspominanego budżetu obywatelskiego, inicjatywę uchwałodawczą, inicjatywę lokalną, udział w wyborach, partnerstwa lokalne czy podejmowanie działań w ramach grup inicjatywnych, organizacji pozarządowych, wolontariatu.
Konsultacje społeczne są jednak wyjątkową płaszczyzną do budowania kapitału społecznego zarówno pomiędzy obywatelami nawzajem oraz pomiędzy obywatelami, a władzą publiczną. Są miejscem do partnerskiego (władz i społeczeństwa) aktywnego, sprawczego wpływu na sferę publiczną.
Projekt „Elbląg konsultuje!” miał za zadanie wzmocnienie efektywności konsultacji społecznych, po to by służyły one naszej wspólnocie w jej rozwoju. Wiele z działań, czy wypracowanych rozwiązań ma charakter systemowy. To podstawy, na których można rozwijać praktykę dobrego dialogu. Ważne są fundamenty, ważne jest wsłuchiwanie się w głos mieszkańców, ważne jest poznanie kontekstu. Postawa odpowiedzialności za rozwój społeczny i gospodarczy nie może ignorować budowania kapitału społecznego. To nauka dla nas wszystkich i bardzo duża odpowiedzialność na lokalnych władzach, które mogą (powinny) tworzyć przestrzeń, możliwości, brać udział w działaniach, które budują wspólnotę efektywną.
