W dzisiejszym odcinku „Historii okolic Elbląga” odwiedzamy Pierzchały i jezioro, przy którym znajduje się ta mająca długą historię wieś. Oprowadza jak co tydzień Karol Wyszyński, przewodnik elbląskiego PTTK.
Do 1945 r. wieś nosiła miano Petellkau.
Magazyn w kościele
W Pierzchałach znajduje się kościół pw. św. Małgorzaty, w chwili powstania był pod wezwaniem Najświętszej Mari Panny. Jest to budowla gotycka z wieżą po stronie zachodniej. Wieża stoi na podmurówce kamiennej, jej dolna część jest wykonana z cegły a górna jest drewniana z czterospadowym dachem. Istniejące kaplice powstały nieco później niż budynek świątyni. W średniowieczu świątynia w Pierzchałach była miejscem pielgrzymek.
W czasie walk w 1945 r. kościół ucierpiał, a po wojnie aż do do 1989 r. budowla pełniła funkcję magazynu PGR, został znacznie przebudowana, a potem zdewastowana. W 1999 r. świątynia w tym miejscu została ponownie konsekrowana.
Przed wojną w kościele istniały dwa barokowe ołtarze i ambona, we wnętrzach były także gotyckie malowidła apostołów (odkryto je w końcu XIX w. podczas remontu), tryptyk przedstawiający Marię z Dzieciątkiem, św. Magdalenę, św. Jana Chrzciciela i apostołów oraz malowane sceny pasyjne. Tryptyk ten wykonano w XVI w. w Elblągu.
Obrazy ołtarza głównego były dziełem Jerzego Pipera z Lidzbarka Warmińskiego, przedstawiały Zwiastowanie, Nawiedzenie, sceny z życia Maryi oraz jej koronacje. Ocalała do dzisiejszych czasów tylko jedna kwatera, która znajduje się w Muzeum Okręgowym w Toruniu.
Jezioro i hydrozespół
W pobliżu miejscowości znajduje się zaporowe jezioro nazywane Pierzchalskim. Powstało ono na biegu rzeki Pasłęki w latach 1913-16, jako zbiornik na potrzeby elektrowni wodnej, który zasilał w energię zakłady Schichaua w Elblągu. By mógł powstać, usypano wał ziemny o długości prawie 300 metrów, a projekt opracowała niemiecka firma Voit z Heidenheimu.
Wodę z jeziora do elektrowni doprowadza kanał o długości 1200 metrów. W budynku umieszczonym w poprzek kanału znajdują się mechanizmy napędowe wykonane w firmie
Schichaua oraz elementy elektryczne, w tym generatory, wykonane w firmie Simens, były tu także mieszkania dla pracowników, obsługujących elektrownię. Trzy hydrozespoły napędzają turbiny systemu Francisa (James B. Francis żył w latach 1815-1892). Elektrownia rozpoczęła pracę w 1916 r. i działa do dzisiaj. W czasie działań wojennych w 1945 r. nie doznała zniszczeń.
Na jeziorze Pierzchalskim znajdują się dwie wyspy. To też doskonałe miejsce do wędkowania.
Kierpajny Wielkie
Jest to osada położona w powiecie braniewskim, w gminie Pieniężno. Początki historii tej miejscowości sięgają końca XIII w. Do 1945 r. miejscowość występowała pod nazwą Gross Körpen. Początkowo własność rycerska, w końcu XVIII w. stała się majątkiem ziemskim.
Zachowany budynek dawnego dworu pochodzi z końca XVIII w. Posiadaczami majątku były różne rody, wskazują na to również zachowane herby, jeden z nich wskazuje na związki z rodem zu Dohna.
Po wojnie budynek dworu należał do PGR-u, obecnie jest własnością prywatna. Obok dworu jest park, również obecnie będący własnością prywatną. Obok drzew popularnie u nas występujących znajdują się też okazy takie jak choina kanadyjska czy buk czerwonolistny.