Piątek, 18 grudnia 1970 rok. Głos Wybrzeża donosił o przyjęciu polskiego ambasadora przez rumuńskiego przywódcę. Przytaczał też telewizyjne przemówienie premiera Józefa Cyrankiewicza z poprzedniego dnia i ostrzegał czytelników, że władza może użyć broni. Na ulicach Elbląga (i wielu innych miast) trwały protesty związane z wprowadzoną niedawno podwyżką cen.
“... w Elblągu nie podjęła pracy I zmiana załogi „Zamechu“ - 1800 osób. II zmiana w tym zakładzie także nie przystąpiła do pracy. Robotnicy grozili podpaleniem zakładu, jeśli nie otrzymają podwyżki. Trwały także przerwy w Zakładach Drzewnych (180 osób), w Zakładach odzieżowych „Truso“, częściowo w Spółdzielni „Plastik“ i Zakładach Samochodowych im. Wielkiego Proletariatu“ - możemy przeczytać w tajnej informacji dot. aktualnej sytuacji w kraju z 19 grudnia 1970 roku przesłanej do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych [za: Grudzień 1970 w dokumentach MSW; wybór, wstęp i opracowanie Jerzy Eisler]
Od kilku dni trwają protesty związane z niespodziewaną podwyżką niektórych artykułów spożywczych przed nadchodzącymi świętami Bożego Narodzenia. Giną ludzie. 17 grudnia w Elblągu dochodzi do dużych demonstracji. Kolejny dzień również nie zapowiada uspokojenia sytuacji. Rano, 18 grudnia okazuje się, że udzielone poprzedniego dnia przez wiceministra przemysłu ciężkiego Włodzimierza Lejczaka gwarancje o braku represji wobec strajkujących są bezwartościowe.
„Pracownicy „Zamechu“ nosili się z zamiarem wyjścia na miasto, lecz po uświadomieniu sobie wątków ostrzegawczych, jakie wynikały z przemówienia Józefa Cyrankiewicza, zrezygnowali. Tego dnia przed południem nie pracowało 50 proc. mniejszych zakładów. Z wielu zakładów wystosowano do Komitetu Powiatowego i Miejskiego PZPR różnego rodzaju petycje i żądania załóg“ - czytamy w książce „Elbląg w grudniu 1970 roku“ pod red. Janusza Hochleitnera.
Zostaje wprowadzona godzina milicyjna od godziny 18 do 5 rano. Dziesięć minut przed godziną 12 Milicja Obywatelska otrzymuje informację o planowanym wyjściu około 800 osób z Zakładów Wielkiego Proletariatu. Zostaje wydany rozkaz otoczenia czołgami Komendy MO, elektrowni, dworca PKP, gazowni, wodociągów, Prezydium MRN, sądu, więzienia, banku i komitetu PZPR oraz wprowadzenia do środka silnych grup uzbrojonych żołnierzy.
Zbyszek nie żyje...
Po południu w Elblągu dochodzi do kolejnych walk ulicznych. Milicjanci rozpraszają 200-osobowy tłum przy Komitecie Powiatowym i Miejskim Partii. Istnieje dość poważne ryzyko, że demonstranci będą chcieli podpalić komitet. Do kolejnych starć dochodzi na ulicy Halickiej. Przy budynku więzienia kolejna grupa manifestantów chciała podpalić czołg skierowany do ochrony. Wcześniej załoga trzykrotnie wystrzeliła „ślepymi“ nabojami i serię z karabinu maszynowego.
Państwa Godlewskich nie ma w domu, kiedy przychodzi listonosz z telegramem. Zostawia awizo. Kiedy wracają, idą z awizem na pocztę. Niestety nie dostają się do środka - poczta obstawiona jest czołgami. O treści telegramu dowiadują się przez telefon: „Zbyszek nie żyje. Kazik Podowski“. Kazik jest kolegą Zbyszka, z którym był pod gdyńską Stocznią im. Komuny Paryskiej.
Prasa cytuje uchwałę Rady Ministrów z 17 grudnia „W sprawie zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego”. Paragraf 2: „Zobowiązuje się organy Milicji Obywatelskiej, Służby Bezpieczeństwa i inne współdziałające z nimi organy do podjęcia wszystkich prawnie dostępnych środków przymusu włącznie do użycia broni przeciwko osobom dopuszczającym się gwałtownych zamachów na życie i zdrowie obywateli, grabieży i niszczenia mienia oraz urządzeń publicznych.” Na „jedynce“ Głosu Wybrzeża jest jeszcze zapis telewizyjnego przemówienia premiera Józefa Cyrankiewicza, informacja o konwencji o zwalczaniu bezprawnego porywania statków powietrznych, notka o przyjęciu polskiego ambasadora przez rumuńskiego przywódcę Nicolae Ceausescu informacja o wyprodukowaniu silników przez Zakłady Cegielskiego w Poznaniu itp.
Zamieszki w Elblągu trwają też w okolicy poczty, banku i centrali telefonicznej. „Na dachu domu, w którym znajduje się restauracja „Nowa“ (dom sąsiaduje z aresztem) usytuowano posterunek milicji. Stamtąd funkcjonariusz w hełmie mierzy do przechodniów, oddając strzały. Tym razem milicja wkracza do akcji nie tylko energicznie, ale i brutalnie, milicjanci i żołnierze wyraźnie polują na podejrzanie wyglądających wyrostków. Wpadają za uciekającymi do klatek schodowych, wywlekają ich z piwnic i z zaułków i bijąc pałami aż dudni ciągną schwytanych do aut“ - pisał Ryszard Tomczyk we wspomnieniach opublikowanych w książce „Elbląg w grudniu 1970 roku“.
Śmiertelny strzał na 1 Maja
22-letni Tadeusz Marian Sawicz przyjechał odwiedzić narzeczoną. Ta jednak wraz z mamą jest u krawca na przymiarce sukni ślubnej - ślub wszak za pięć dni. Wyskakuje więc do Baru „Słoneczny“ przy ul. 1 Maja na szybki obiad. To jest ostatni posiłek w jego życiu. Wychodząc z baru został zastrzelony przez milicjanta.
"W pewnym momencie dostaliśmy wezwanie, że na ul. 1 Maja leży człowiek. Pojechaliśmy karetką – warszawą combi – razem z doktor Piotrowicz i kierowcą o nazwisku Jankowski. Młody mężczyzna leżał postrzelony przy barze mlecznym, już nie żył. Do dzisiaj pamiętam jego nazwisko – Sawicz. Zakryliśmy ciało kocem i prześcieradłem, powiadomiliśmy stację pogotowia, by przysłali tutaj zakład pogrzebowy, bo karetka nie zabiera zwłok. Ludzie, a sporo się ich tam zebrało, chcieli nas zlinczować, że nie zabieramy ciała. Jakoś udało nam się ich przekonać, że nie możemy" - wspominał po latach pan Jerzy, kierowca tamtej karetki na naszych łamach.
Około godziny 18 sytuacja w mieście jest opanowana. Po godzinie 23 zostaje zatrzymany mężczyzna, który próbował podpalić kiosk Ruchu.
„Ciężka sytuacja była w Elblągu, woj. gdańskie, gdzie do wieczornych godzin trzeba było zaprowadzać porządek; działało wojsko wspólnie z milicją“ - to z kolei zapis konferencji przeprowadzonej przez wiceministra spraw wewnętrznych gem. brygady Tadeusza Pietrzaka przez łącznicę międzymiastową z komendantami wojewódzkimi MO 18 grudnia 1970 r. [ za „Grudzień 1970 r...“, książka cytowana]
Dzisiaj (18 grudnia) w Elblągu odbędą się uroczyste obchody 52. rocznicy Grudnia 70. Program tutaj.
