Jeszcze kilka lat temu w Elblągu stężenie niebezpiecznego benzo(a)pirenu systematycznie przekraczało normy, dzisiaj statystyki są lepsze. Przyczynili się do tego sami elblążanie, którzy dzięki dofinansowaniu samorządu i rządu wymienili 616 pieców niskiej jakości na bardziej nowoczesne źródła ciepła. To jeden z elementów walki o czyste powietrze.
Benzo(a)piren to jedno z najbardziej niebezpiecznych zanieczyszczeń powietrza, z jakimi ma do czynienia statystyczny mieszkaniec Polski. „Rakotwórczy i mutagenny związek chemiczny będący przedstawicielem wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). Benzo(a)piren wykazuje małą toksyczność ostrą, zaś dużą toksyczność przewlekłą – co związane jest z jego zdolnością kumulacji w organizmie. - definiuje strona Polskiego Alarmu Smogowego. Dopuszczalny średnioroczny poziom zanieczyszczenia wynosi 1 ng/m3. W 1987 r. Międzynarodowa Agencja badań nad Rakiem uznała benzo(a)piren za główny ludzki kancerogen sprzyjający zapadaniu na choroby nowotworowe.
Badania od 2005 roku
W Elblągu pomiary wartości zanieczyszczeń prowadzi stacja Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, zlokalizowana przy ul. Bażyńskiego 6. Stacja została uruchomiona w 2005 r., pięć lat później uruchomiono stanowiska manualne pyłu PM10 i PM2,5 oraz metali ciężkich i benzo(a)pirenu w pyle PM10. Co ciekawe, w województwie warmińsko-mazurskim funkcjonuje dziesięć takich stacji. O tym, jak są potrzebne, najlepiej świadczy przykład Nowego Miasta Lubawskiego. Stację pomiaru zanieczyszczeń uruchomiono tam w 2022 r. I od razu miasto „awansowało“ do czołowej dziesiątki miejscowości z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem.
Najwięcej benzo(a)pirenu pochodzi z gospodarstw domowych, głównie z przestarzałych pieców i kotłów na węgiel potocznie zwanych kopciuchami. Często jest opalane paliwem niskiej jakości lub odpadami.
Poniższy wykres pokazuje, jak kształtowała się średnia roczna wartość wyników pomiarów benzo(a)pirenu w Elblągu w latach 2013 - 2022.
Już „Ocena jakości powietrza w województwie warmińsko- mazurskim za rok 2013“ nakazywała opracowanie dla terenu całego województwa programu ochrony powietrza. Głównym celem miało być zmniejszenie poziomu benzo(a)pirenu w powietrzu. Jak informuje raport „Roczna ocena jakości powietrza w województwie warmińsko - mazurskim“ za rok 2019 w Elblągu wyemitowano wówczas 0,4 kg bezo(a)pirenu na km2. W poprzednim roku było 0,5 kg na km2. Poniższa grafika pokazuje emisję benzo(a)pirenu w latach 2018-2022 w Elblągu w kg/km2.
Warto zauważyć, że przypadki wzrostu emisji benzo(a)pirenu mają miejsce podczas sezonu grzewczego. Jest to spowodowane wykorzystaniem pieców niskiej jakości (właśnie „kopciuchów”) i paliwa niskiej jakości ze względu na zwiększone zapotrzebowanie na energię.
Elblążanie wymieniają kopciuchy
Jednym z elementów „walki z benzo(a)pirenem“ są programy wymiany „kopciuchów“ na bardziej ekologiczne. Od 2017 roku w Elblągu funkcjonuje „miejski“ program wymiany pieców, w ramach którego Urząd Miejski dofinansowuje wymianę pieców. Do 31 sierpnia tego roku w ramach programu wymieniono 616 pieców. Dofinansowanie wyniosło w sumie ponad 1,5 mln złotych. Kolejny wykres przedstawia, jak dofinansowanie przedstawiało się w minionych latach.
Beneficjenci programu w zdecydowanej większości decydowali się na wymianę „kopciucha“ na ogrzewanie gazowe. Takich przypadków było aż 558. W 39 przypadkach było to podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej, 17 ogrzewanie elektryczne i w 2 przypadkach zamontowano pompy ciepła.
- Zmiana instalacji grzewczej z pieca węglowego na gazową to na chwilę obecną dobra inwestycja. Póki co są dofinansowania do wymiany instalacji, więc tym bardziej warto korzystać. Posiadanie ogrzewania gazowego jest na przede wszystkim wygodniejsze i czystsze. Nie trzeba marnować czasu na rozpalanie w piecu, piec gazowy łatwiej się programuje i włącza się w chwilę. Ani użytkownik, ani sąsiedzi nie muszą wąchać spalin, nie ma żadnego pyłu, popiołu, który trzeba by było posprzątać. Odchodzi cała obsługa kotła, konserwowanie, czyszczenie etc. Nie może być oczywiście zbyt kolorowo - w rozliczeniu rocznym najprawdopodobniej zapłacimy więcej za ogrzewanie gazowe niż za grzanie węglem. Z drugiej strony tyle razy kupiłem węgiel niskiej jakości mokry, zanieczyszczony, o niższej kaloryczności niż zapewniał producent, że wolę dopłacić za gaz, który po prostu będzie, taki sam - mówi nam Kamil Karwowski, elblążanin zastanwiający się nad wymianą źródła ciepła w swoim domu. .
Wsparcie rządowe
W grudniu 2022 r. miasto Elbląg podpisało z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej porozumienie dotyczące przystąpienia miasta do rządowego programu „Czyste powietrze“. Jest on skierowany do właścicieli domków jednorodzinnych, a jego celem jest m. in. wymiana starych pieców i kotłów na paliwo stałe.
Z kolei w styczniu 2023 r. miasto podpisało umowę w sprawie drugiego rządowego programu „Ciepłe mieszkanie”. Elbląski samorząd z programu otrzyma do końca 2025 roku kwotę 3,2 mln zł na dofinansowanie wymiany tzw. kopciuchów. Program „Ciepłe Mieszkanie” skierowany jest do osób, które mieszkają w budynkach wielorodzinnych bez centralnego systemu ogrzewania i korzystają z indywidualnego źródła ciepła na paliwa stałe.
Jedną z form promocji programów są spotkania z mieszkańcami organizowane przez elbląski Urząd. Do połowy listopada odbyły się dwa takie spotkania, w których wzięło udział kilkudziesięciu mieszkańców.
- Spotkania miały na celu zapoznanie mieszkańców z programami dofinansowań, warunkami przystąpienia do programów oraz wymaganą dokumentacją. Pytania, jakie pojawiały się na spotkaniach były merytoryczne i odnosiły się głownie do sposobu poprawnego wypełniania wniosków, jak i szczegółów dotyczących warunków programów - informuje Łukasz Mierzejewski z biura prasowego elbląskiego ratusza.
Do połowy listopada do programu „Ciepłe Mieszkanie“ złożono 39 wniosków, do programu „Czyste Powietrze“ - 306 wniosków.
Obecnie w Elblągu trwają prace nad projektem planu ochrony środowiska do roku 2030. Warto też pamiętać, że województwa warmińsko - mazurskie i podlaskie są jedynymi w Polsce, w których nie obowiązują tzw. uchwały smogowe i nie ma wyznaczonej daty zakazu używania tzw. „kopciuchów“.
Codzienne normy zanieczyszczenia powietrza w Elblągu możecie śledzić tutaj.