Historia okolic Elbląga: Święty Gaj (odcinek 17)

Święty Wojciech przybył na te tereny w 997 r. przez Gdańsk z misją chrystianizacyjną Prusów. Wówczas w okolicach dzisiejszego Świętego Gaju istniał pruski gród Cholin. W rejonie obecnego Elbląga nad świętym Wojciechem miał się odbyć sąd, na którym polecono mu opuszczenie tych terenów i niepowracanie pod groźbą śmierci. Prusowie byli wówczas związkami różnych plemion bez centralizacji władzy, więc św. Wojciech sądził, że może bezpiecznie kontynuować swoją misję w innym miejscu, dlatego przybył w rejon Cholina. Niestety został rozpoznany przed załogę tego grodu i wykonano na nim wyrok śmierci. Historycy wymieniają trzy miejsca, w których miało dojść do tych wydarzeń – Święty Gaj, Cholin lub Lubochowo (obecnie położone w woj. pomorskim). Wymieniane są też inne, ale mniej prawdopodobne miejsca.
       Ciało świętego zostało wykupione przez króla polskiego Bolesława Chrobrego. W średniowieczu do czasów reformacji oba miejsca – okolice Cholina i Świętego Gaju - były czczone przez wiernych, zaniechano tego po reformacji. Do kultu wrócono po powrocie tych terenów do Polski, po 1945 r.
       Na dziedzińcu elbląskiego muzeum znajduje się replika łodzi, na której miał na te tereny przybyć św. Wojciech.
       Sama miejscowość Święty Gaj została lokowana w 1334 r. przez komtura z Dzierzgonia – Lutera z Brunszwiku nadającemu ją zasadźcy Henrykowi von Dirnowowi. W pobliżu znaleziono pozostałości tzw. pomostów bągarckich, związanych ze szlakiem bursztynowym. Wkrótce po lokacji powstała tu kaplica, po reformacji stała się kaplicą protestancką. W 1861 r. strawił ją pożar. W jej miejsce w 1865 r. wzniesiono kościół istniejący do dzisiaj. Po 1945 roku został przejęty przez katolików. Wieś do 1945 r. występowała pod różnymi nazwami: Helgenwalde, Helgiwald, Heiligenwalt i Heygewald oraz ostatecznie jako Heiligenwalde. Po wojnie została spolszczona.

       W 1989 r. z Gniezna, miejsca gdzie są złożone szczątki świętego Wojciecha, sprowadzono relikwie i umieszczone je w ołtarzu głównym kościoła. W domniemanym miejscu śmierci zbudowano ołtarz polowy i drogę krzyżową. Kościół w Świętym Gaju został ustanowiony jako Sanktuarium. Pierwsi pielgrzymi przybywali tu już w XVI w.
      
       Cholin
       Dawne grodzisko Cholin znajduje się przy drodze ze Świętego Gaju do Kwietniewa. Tu w czasach Prusów znajdował się szlak handlowy wiodący do ówczesnego Truso oraz na półwysep sambijski (dzisiaj obwód kaliningradzki). Szlak przebiegał głębokimi jarami, a samo grodzisko znajdowało się na wzgórzu. Miało owalny kształt o rozmiarach 40 na 70 m. otoczone było głębokimi jarami oraz wałami, ich pozostałości mają do dwóch metrów wysokości. Obecne jezioro Druzno było przed wiekami dla tych miejscowości... morską zatoką. A samo Truso - ważnym miejscem wymiany handlowej.
      
       Lubochowo
       Wieś, występująca również jako przypuszczalne miejsce śmierci św. Wojciecha, położona jest w gminie Stary Dzierzgoń. Do 1945 roku nosiła miano Lybenwald. Lokowana w 1299 r. ponownie w 1342 r. na prawie chełmińskim. We wsi znajduje się kościół pochodzący z przełomu XIII i XIV w.