Zamech w czasie swojej ponad 40-letniej historii pełnił różnorakie funkcje pozaprodukcyjne, w tym oświatową. Funkcję tę realizował m.in. przez dwie niezależne od siebie biblioteki – techniczną oraz związkową. Obie pełniły wśród pracowników i mieszkańców Elbląga niezwykle istotną rolę, będąc kolejnym dowodem na miastotwórczą rolę tego przedsiębiorstwa. W niniejszym artykule, wykorzystującym materiały przygotowane i udostępnione przez panią Jadwigę Zadrożną, opowiem o działalności Zakładowej Biblioteki Technicznej, jej powstaniu i personelu. W kolejnych – ze względu na obszerność materiału - przedstawię Zakładowy, a następnie Branżowy Ośrodek Informacji Technicznej i Ekonomicznej oraz działającą przy Zamechu Zakładową Bibliotekę Związkową.
Punkty biblioteczne
Biblioteka Techniczna Zakładów Mechanicznych im. gen. K. Świerczewskiego powstała już pod koniec lat 40. XX w. Jej nader skromny księgozbiór w początkowym okresie był przechowywany w wydzielonym pomieszczeniu hali A20.
W 1956 r. księgozbiór ten został przeniesiony do pomieszczeń w południowej części III piętra wyremontowanego ze zniszczeń wojennych budynku administracyjnego A1. Do początku lat 90. XX w. była to główna siedziba tej biblioteki, która w międzyczasie doczekała się kilku filii:
- pierwsza z nich została uruchomiona w latach 60. XX w. w budynku B6 na tzw. Terenie II lub inaczej w Fabryce II przy ul. Grunwaldzkiej. W roku 1983 przeniesiono ją do budynku administracyjnego B1.
- w 1972 r. powstała kolejna filia w budynku C41 tzw. „Nowej Odlewni”.
- w drugiej połowie lat. 70. XX w. Zamech wyposażył bibliotekę szkolną przyzakładowej szkoły zawodowej przy ul. Rycerskiej w księgozbiór liczący 13 tys. woluminów.
Czytelnicy
Z biblioteki korzystała przede wszystkim kadra inżynieryjno-techniczna zakładu, w tym liczni pracownicy, studiujący w owym czasie zaocznie m.in. w elbląskich punktach konsultacyjnych Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Warszawie i Politechniki Gdańskiej, tudzież uczący się w miejscowych szkołach średnich o profilu technicznym. W późniejszym okresie z księgozbioru biblioteki technicznej, oprócz pracowników Zamechu, korzystali również studenci elbląskiej filii Politechniki Gdańskiej. W szczytowym okresie biblioteka mogła się poszczycić blisko 2600 zarejestrowanymi czytelnikami, którzy dokonywali ok. 18 tys. wypożyczeń rocznie. Jak łatwo policzyć, przekładało się to na ok. 70 pozycji książkowych wypożyczanych każdego dnia.
Księgozbiór
Na początkowy księgozbiór złożyły się książki zgromadzone w bibliotece Stoczni nr 16 oraz literatura przywieziona do Elbląga przez oddelegowanych (od końca 1948 r.) do pracy w Zamechu pracowników kierowanego przez prof. Roberta Szewalskiego Biura Turbinowego przy Politechnice Gdańskiej.
W kolejnych latach księgozbiór biblioteki stopniowo się powiększał. Pod koniec lat 60. XX w. biblioteka wzbogaciła się o księgozbiór zmarłego wówczas profesora Bogdana Wieczorka, autora wiodących opracowań książkowych z dziedziny energetyki, w tym turbin parowych – ich budowy, montażu i eksploatacji. Księgozbiór przekazała bibliotece wdowa po zmarłym profesorze, który często współpracował z konstruktorami turbin elbląskiego Zamechu.
Biblioteka dokonywała przez cały czas swojego istnienia regularnych zakupów aktualności wydawniczych. Przede wszystkim ściśle współpracowała z elbląską księgarnią naukowo-techniczną. Mieściła się ona na rogu dzisiejszej ul. Królewieckiej i Powstańców Warszawskich i prowadziło je księgarskie małżeństwo Państwa Leszczyńskich. Na wydzielone półki odkładali oni nowe publikacje, spośród których pracownicy zamechowskiej biblioteki wybierali do zakupu najciekawsze pozycje z dziedziny techniki, ekonomii, matematyki, fizyki, chemii, fotografii. Poza tym zakupów dokonywano na Międzynarodowych Targach Książki w Warszawie. Zapewniało to czytelnikom dostęp do wszystkich ukazujących się w Polsce nowości.
Pod koniec lat 80. XX w. księgozbiór liczył ponad 38 tys. woluminów. Warto pamiętać, że w tamtym czasie tylko Biblioteka Wojewódzka przy ul. św. Ducha mogła się poszczycić większym księgozbiorem liczącym 50 tys. książek, natomiast inne miejskie punkty biblioteczne miały zbiory od 20 to 30 tys. pozycji.
Zamechowska biblioteka techniczna oferowała swoim czytelnikom imponującą ilość prenumerowanych czasopism, głównie o tematyce technicznej, ale też ekonomicznej. Były one rozdzielane na cały zakład. W okresie szczytowym było to blisko 450 tytułów, w tym około 1/3 obcojęzycznych!
Struktura organizacyjna i personel
Do pierwszej polowy lat 60. XX w. biblioteka techniczna funkcjonowała w strukturach Biura Konstrukcyjnego Turbin Parowych i przez pierwsze lata prowadzili ją pracownicy tego biura. Jej pierwszym kierownikiem był Pan Trzoska. Zespół osób pracujących w bibliotece na przestrzeni lat liczył od 2 do 8 osób. W prasie zakładowej zachowały się nazwiska osób wchodzących w skład tego zespołu. Były to m.in. Maria Para, Jadwiga Góral, Wanda Włodarczyk, Jan Jabłonka, Jadwiga Zadrożna, Zofia Kucharska, Anna Sobczak, Janusz Bąk (w późniejszym okresie kierownik biblioteki), Maria Bąk.
Od 1965 r. Zakładowa Bibliotek Techniczna weszła w skład Zakładowego Ośrodka Informacji Technicznej i Ekonomicznej (ZOINTE), który oprócz magazynowania i udostępniania książek i dokumentów naukowo-technicznych miał za zadanie wyszukiwanie informacji, utrzymanie łączności informacyjnej i propagowanie postępu technicznego, prac i osiągnieć technicznych, ekonomicznych i organizacyjnych zakładu. Organizacji tej jak i jej następcy – powołanej w 1974 r. BOINTE (Branżowy Ośrodek Informacji Technicznej i Ekonomicznej) poświęcę oddzielne opracowanie.
Po 1990 roku
Momentem przełomowym dla rozwoju Zakładowej Biblioteki Technicznej było przejęcie Zamechu przez firmę ABB w 1990 roku. Pod zarządem ABB Zamech Ltd zmieniła się lokalizacja biblioteki – placówkę przeniesiono z III piętra budynku A1 do nowo wyremontowanych pomieszczeń piwnicznych zlokalizowanych w tym samym budynku. Bibliotekę wyposażono w nowoczesne regały na książki i czasopisma, meble biurowe oraz sprzęt komputerowy. Księgozbiór odświeżono poprzez wycofanie z niego zdezaktualizowanych pozycji – było to około 20 tys. woluminów przede wszystkim literatury rosyjskojęzycznej. Znacznie rozrósł się natomiast księgozbiór o tematyce informatycznej i ekonomicznej.
Pod koniec lat 90. XX w. księgozbiór liczył ponad 20 tys. pozycji i obejmował różnorodne dziedziny wiedzy zaczynając od pozycji typowo technicznych związanych z konstrukcją i budową turbin parowych i gazowych, odlewnictwem czy obróbką skrawaniem, poprzez ekonomię, prawo, nauki informatyczne czy ochronę środowiska i naukę języków obcych. Z biblioteki korzystali nie tylko pracownicy firmy. Placówkę odwiedzali nadal bardzo licznie studenci elbląskiej filii Politechniki Gdańskiej oraz uczniowie Zespołu Szkół Techniczno-Informatycznych. Wielu pracowników ABB Zamech Ltd kształciło się na kierunkach technicznych oraz na popularnym wówczas marketingu i zarządzaniu – dzięki bibliotece mieli dostęp do niezbędnych materiałów. W tamtym okresie biblioteka kupowała nawet kilkanaście nowych pozycji miesięcznie, wiele z nich na specjalnie na życzenie czytelników.
Biblioteka Techniczna towarzyszyła Zamechowi oraz jego kontynuatorom przez ponad 55 lat. W czasach jego rozwoju ułatwiała pracownikom firmy pracę, kształcenie i rozwój kompetencji. Dzięki temu kadra pracownicza Zamechu rozsławiła elbląski przemysł turbinowy, przekładniowy oraz okrętowy zarówno w Polsce jak i na świecie. Nic dziwnego, że po przemianach ustrojowych w kraju i reorganizacji zakładu znalazła się w strukturach ABB Zamech Ltd, i później ALSTOM Power Sp. z o.o. Biblioteka funkcjonowała do końca pierwszej dekady lat dwutysięcznych. Później ze względu na rozwój technologii i postępującą cyfryzację wiedzy, podjęto decyzję o likwidacji placówki. Księgozbiór w części pozostał w rękach pracowników firmy. Wiele książek przekazano również bibliotece funkcjonującej przy Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej (dziś Akademia Nauk Stosowanych) w Elblągu oraz Bibliotece Elbląskiej. W ten sposób mieszkańcy Elbląga do dzisiaj mogą korzystać z księgozbioru pochodzącego z zamechowskiej Zakładowej Biblioteki Technicznej.
cdn Daniel Lewandowski
Dziękuję niezmiennie osobom, które nieprzerwanie przekazują mi ciekawe materiały i inspirują mnie do kontynuacji opowieści o Zamechu i jego ludziach. Szczególne podziękowania za pomoc w przygotowaniu tej publikacji kieruję do pań Jadwigi Zadrożnej, Zofii Kucharskiej Barbary Pary oraz Anny Genge.
Zapraszam do współpracy i kontaktu pod adresem daniel.lewandowski1967@gmail.com
Do innych moich związanych tematycznie z Zamechem artykułów można dotrzeć wpisując w przeglądarce „zamech*portel”.
Oto lista tych, które są najbardziej zbliżone do tematu niniejszego artykułu
Czym byłby Elbląg bez Zamechu (Rozważania w 75. rocznicę powstania Zamechu, odc. 1)
Turbinowe „Citius – Altius – Fortius” Zamechu
„Zamechowskie kolosy”, czyli turbiny mocy 25 i 50 MW
„Zamechowska przygoda z turbinami 120 MW”
„Miss Zamechu”, czyli kariera zamechowskich „dwusetek”
„Zamechowska 360-tka i historia jednego czynu społecznego”
Zamechowskie „maluchy”, czyli turbiny napędowe i przemysłowe małej mocy
„Trzy generacje zamechowskich turbin ciepłowniczych”
„Zamechowski niespełniony sen o atomie”
Arcydzieła zamechowskiej pracowni modelarskiej
„Zamechowski Ośrodek Naukowo-Badawczy”
„Zamechowska Stacja Prób Turbin i organy parowe Gerarda”
Zamechowska Izba Tradycji i Pamięci: ktokolwiek widział, ktokolwiek wie…
Zdarzyło się w Elblągu i Zamechu 30 lat temu. Jubileusz prywatyzacji
Wspomnienie o Kamilu Czwiertni (1930-2022)
70 lat Biura Konstrukcyjnego Turbin Parowych w Elblągu
„Historia materialnego i intelektualnego dziedzictwa Zamechu po 1990 roku (odcinek 1)”
„Historia materialnego i intelektualnego dziedzictwa Zamechu po 1990 roku (odcinek 2)”
„Historia materialnego i intelektualnego dziedzictwa Zamechu po 1990 roku (odcinek 3)”
W klimatach zamechowskiego Radio-Studio
Zamechowska gazeta zakładowa „Na Warcie Pokoju”
Czterej przyjaciele z Zamechu zakładają Galerię EL
I Biennale Form Przestrzennych. To Zamech dał Gerardowi skrzydła
Jak Zamech inspirował artystów. Grafiki Haliny Różewicz-Książkiewicz
STOP non stop, czyli 70 lat Stowarzyszenia Technicznego Odlewników Polskich w Elblągu
Zamechowska Izba Tradycji i Pamięci: ktokolwiek widział, ktokolwiek wie…
Tajemnice schichauowskich piwnic
Zamechowskie budownictwo mieszkaniowe
Historia i osiągnięcia Zakładów Mechanicznych ZAMECH im. gen. Karola Świerczewskiego
Zamechowskie wyróżnienia, odznaczenia oraz nagrody pracownicze
Zamechowska służba zdrowia (Odcinek 1: Środowisko pracy i organizacja)
Zamechowscy „Judymowie” (Zamechowska służba zdrowia, odc. 2)
Przed Zamechem była Stocznia nr 16 (Odc. 1: Geneza i trudne początki)
Przed Zamechem była Stocznia nr 16 (Część 2: Struktura organizacyjna i ludzie)
Przed Zamechem była Stocznia nr 16 (Część 3: Odbudowa i działalność elbląskiej stoczni 1/2)
Przed Zamechem była Stocznia nr 16 (Część 4: Odbudowa i działalność elbląskiej stoczni 2/2)
Przed Zamechem była Stocznia nr 16 (Część 5: Koniec marzeń o stoczni)