W 2024 roku mija 70 lat od czasu, gdy w Elblągu uruchomiono studia. Początkowo działał tu punkt konsultacyjny Politechniki Gdańskiej, z upływem lat rozbudowano bazę akademicką, powstały uczelnie, które funkcjonują do dzisiaj. Z okazji jubileuszu przypominamy skomplikowaną historię starań o akademicki Elbląg, nad którą 20 lat temu pochylił się Henryk Miłosz w „Roczniku Elbląskim” i której dalszy ciąg, do czasów współczesnych, opiszą również dziennikarze portElu. Zachęcamy Czytelników do wspomnień. Dzisiaj trzecia część cyklu.
Cytujemy obszerne fragmenty artykułu Henryka Miłosza, który ukazał się w Roczniku Elbląskim w 2006 roku.
Szkolnictwo wyższe techniczne
Rok 1969 - 4 października, w zaadaptowanych salach na IV piętrze budynku fabrycznego A10 nastąpiło uroczyste otwarcie Zamiejscowego Studium Wieczorowego Wydziału Budowy Maszyn Politechniki Gdańskiej w Elblągu, połączone z Inauguracją Roku Akademickiego 1969-70 r. Uroczystego otwarcia roku akademickiego dokonał Dziekan Wydziału Budowy Maszyn, doc. dr inż. Wiktor Wasiluk oraz Dyrektor Naczelny Zakładów Mechanicznych „Zamech” inż. Bogusław Nader, który przekazał symboliczny klucz otwierający wrota elbląskiej uczelni.
Uroczystość ta (1), odbywająca się w zaadaptowanych salach budynku fabrycznego, miała przełomowe znaczenie dla zakładu i miasta, ale przede wszystkim dla 60 pierwszych studentów, którzy z rąk Dziekana W. Wasiluka otrzymali swoje wymarzone indeksy. Dla nich, rozpoczynający się pięcioletni okres nauki, kojarzyć się będzie z salami na terenie zakładu, z jego laboratoriami i przyjazną atmosferą, stwarzaną przez nauczycieli akademickich przyjeżdżających z Gdańska. Tylko ten rocznik studentów zakończył naukę w tych murach, broniąc w dniu 28 czerwca 1974 r. prace inżynierskie.
Rozpoczęte w 1969 roku kształcenie, to wynik wspólnego działania wielu osób i potrzeb elbląskiego rynku pracy. Istnienie w ostatnich 15 latach miejscowych punktów konsultacyjnych udowodniło, że najbardziej skutecznym sposobem pozyskania kadr z wyższym wykształceniem jest ich kształcenie w Elblągu.
Pierwszym kierownikiem utworzonego studium został doc. dr inż. Kazimierz Iwanowski (2), który osobistym zaangażowaniem, z ogromnym autentycznym wsparciem ze strony władz Elbląga, a w szczególności „Zamechu”, budował od podstaw kształcenie, które jak się później okazało, przetrwało w różnych formach 30 lat (3). Znaczący udział w pierwszych latach rozwoju tego studium, przypisać trzeba dwóm pracownikom Zakładów Mechanicznych: mgr inż. Henrykowi Kumorowi (4) i Halinie Lubeckiej (5). Pan H. Kumor był wyznaczony przez „Zamech” jako osoba odpowiedzialna za sprawy organizacyjne funkcjonowania studium. Pani Halinka – tak nazywali ją zarówno studenci jak i pracownicy uczelni – była jednoosobowym dziekanatem, której życzliwość i osobiste zaangażowanie we wszystkie sprawy szkoły, sprawiło, że jest niezapomnianą postacią „elbląskiej” uczelni.
Pierwszy okres rozwoju Zamiejscowego Studium Wieczorowego PG charakteryzowało silne wsparcie władz lokalnych i regionalnych, a w szczególności Zakładów Mechanicznych „Zamech”. Zaadaptowane na czwartym piętrze budynku A10 sale wykładowe i dziekanat wraz z pokojem nauczycieli akademickich tworzyły odpowiedni klimat uczelni. Sprzyjał on również studentom, którzy po pracy zawodowej zasiadali w ławach wysłuchując wykładów, by po kilku godzinach zajęć wrócić późnym wieczorem do domu. Autor opracowania, będąc studentem pierwszego rocznika przyznaje, że zapał i motywacja w zdobywaniu wiedzy pracujących studentów w tamtych latach nie daje się przyrównać z zaangażowaniem, dzisiejszych studentów. Dla nas była to wówczas ogromna szansa zdobycia wiedzy, uzyskania awansu, dla wielu początkiem kariery zawodowej. To my byliśmy pierwszymi beneficjentami istnienia uczelni w Elblągu. Zdobyta wiedza, kontakt z profesorami, adaptacja zdobytej wiedzy w swoich miejscach pracy, sprawiło, że miastu przybywała corocznie grupa dobrze wykształconych inżynierów, którzy swoją pracą przyczynili się do znaczącego rozwoju potencjału kadrowego przedsiębiorstw i instytucji, a w ostatecznym rachunku wzbogacały miasto.
W kwietniu 1971 roku doc. Kazimierz Iwanowski zostaje kierownikiem Katedry Podstaw Konstrukcji Maszyn i rezygnuje z prowadzenia studium w Elblągu. Jego miejsce zajmuje doc. dr inż. Olgierd Olszewski (6), który przez 15 lat, z ogromnym osobistym zaangażowaniem, kierował elbląskim oddziałem uczelni. Osobista kultura (7) i życzliwe zrozumienie spraw studentów stawia go w szeregu osób, których studenci nie zapominają. Jego umiejętności organizacyjne i zdolność przewidywania trudności, które dotknęły „elbląską” uczelnię w latach 80 –tych, pozwoliły na utrzymanie funkcjonowania szkoły, a następnie na jego dalszy rozwój. Jego wkład pracy i osobiste zaangażowanie się w rozwój elbląskiego Oddziału Politechniki Gdańskiej jest trwałym śladem w rozwoju szkolnictwa wyższego w naszym mieście.
Zakłady Mechaniczne „Zamech”, były nie tylko współorganizatorem i współtwórcą kolejnych form organizacyjnych punktów konsultacyjnych szkół wyższych w Elblągu. „Zamech” ponosił również pozapłacowe koszty funkcjonowania studium. Poza przygotowanymi salami wykładowymi, doposażył i przystosował własne laboratoria i pracownie zgodnie z wymogami procesu dydaktycznego stawianymi przez uczelnię. Dzięki temu jedynie zajęcia w specjalistycznych laboratoriach odbywały się na uczelni w Gdańsku, dokąd studenci dowożeni byli zakładowym autobusem, oczywiście na koszt „Zamechu”
Rok 1973 - Podpisana w maju 1969 umowa, o wzajemnych świadczeniach stron w prowadzeniu studium, w § 2 zawiera treść „… w latach następnych Zamech wraz z władzami Elbląga winien przystosować lub wybudować odpowiednie pomieszczenia uwzględniające możliwość prowadzenia inżynierskich studiów dziennych”
Determinacja, z jaką działały ówczesne władze Elbląga i „Zamech”, spowodowała, że 2 listopada 1973 r. na terenie przy al. Grunwaldzkiej wmurowany został kamień węgielny pod budowę samodzielnej siedziby Oddziału Politechniki Gdańskiej. Ten akt stworzył Elblągowi szansę na uruchomienie także dziennych studiów. Środki finansowe, w wysokości ówczesnych 26 mln. złotych, z inicjatywy „Zamechu” zostały przekazane Ministerstwu Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki przez Ministerstwo Przemysłu Ciężkiego.
Rok 1974 - Po rocznym okresie budowy obiekt o powierzchni 4.200 m2 i kubaturze 19,5 tys m3 przekazany został do użytku. Zbiegło się to z 20-leciem funkcjonowania, w różnych formach organizacyjnych, szkolnictwa wyższego w Elblągu. Pierwszymi pracownikami, którzy zostali zatrudnieni w Zespole Oddziałów Politechniki Gdańskiej byli: Henryk Miłosz – dyrektor administracyjny, Barbara Prabucka (8) i Halina Lubecka.
Inauguracja roku akademickiego 1974/75 była niepodobna do poprzednich jak i do tych, które odbywały się w kolejnych latach. Spotkanie ze studentami odbyło się przed „prawie gotowym” obiektem i po serdecznym przywitaniu przez dziekana doc. Olgierda Olszewskiego studenci poproszeni zostali o pomoc w końcowych pracach, głównie porządkowych na terenie budynku. Apel spotkał się z właściwą reakcją studentów. Tygodniowa praca, ponad dwustu studentów, dała oczekiwane efekty. Zajęcia w nowym własnym budynku rozpoczęły się w następnym tygodniu.
Rok 1975 – Po raz pierwszy w Elblągu pojawili się studenci studiów dziennych. To również realizacja § 2 wspomnianej umowy. 3 października 1975 r. pierwszych 28 studentów studiów dziennych odebrało indeksy, spośród których, piętnastu pięć lat później otrzymało pierwsze dyplomy magistra inżyniera mechanika. Przyrównanie tych liczb do dzisiejszej liczby studentów studiów dziennych wskazuję na skalę zmian jakie zaszły w minionych 30 latach.
Liczba studentów w elbląskim Oddziale Politechniki Gdańskiej nie była nigdy imponująco duża. W 1974 r. wynosiła – 204 osób, a swoje maksimum osiągnęła w 1977 r. (9), kiedy to studiowało 347 słuchaczy. Szczególny spadek liczby studentów dał się zauważyć po roku 1981. Mógł to być wpływ zmian polityczno-społecznych jakie zachodziły wówczas w Polsce. W roku 1987 liczba ta spadła do rekordowego minimum 123 studentów (10). Kolejne lata przyniosły jednak wzrost, osiągając w roku 1997/98 około 480 studentów.
Rok 1982 - Spadek zainteresowania studiami jak również aspekty finansowe zdecydowały o zaprzestaniu rekrutacji na studia dzienne. Liczba studentów studiów dziennych zmniejszyła się w roku 1984 do 40 osób.
Rok 1986 – Uruchomiono w Elblągu magisterskie studia przemienne. Ten eksperymentalny tryb kształcenia polegał na włączeniu do programów nauczania okresów pracy w przedsiębiorstwach i instytucjach (11). W Elblągu magisterskie studia przemienne realizowane były przez Politechnikę Gdańską w ścisłej współpracy z Zakładami Mechanicznymi „Zamech” (12). Ta forma studiów przetrwała do roku 1990. Po sprywatyzowaniu „Zamechu” i wykupienie go przez firmę ABB, realizacja pracy programowanej w nowym układzie organizacyjnym nie było już możliwa. W kolejnych latach studia dzienne realizowane były trybem tradycyjnym tj. z uwzględnieniem w toku studiów corocznych czterotygodniowych praktyk studenckich.
Rok 1999 – 11 października odbyła się 31, a jednocześnie ostania inauguracja Oddziału Politechniki Gdańskiej w Elblągu. Faktyczne zamknięcie nastąpiło z końcem roku akademickiego 1999/2000.
H. Miłosz, Szkolnictwo wyższe w Elblągu w latach 1954 – 2005, Rocznik Elbląski, 2006
Tytuł od redakcji. Za tydzień kolejny odcinek historii akademickiego Elbląga
Przypisy:
1. Pierwsi absolwenci odebrali dyplomy w dniu 8 listopada 1974 r. podczas uroczystego przekazania nowo wybudowanego obiektu uczelni przy ul. Grunwaldzkiej.
2. Doc. dr inż. Kazimierz Iwanowski był pracownikiem Wydziału Budowy Maszyn Politechniki Gdańskiej, Katedra Podstaw Konstrukcji Maszyn.
3. Ostatnia, 31. inauguracja Oddziału odbyła się w dniu 11 października 1999 r. Zamknięcie Oddziału Politechniki Gdańskiej nastąpiło w roku 2000.
4. Mgr inż. Henryk Kumor ur. 4.11.1930 r. zm. 20.06.1988 r., absolwent i asystent Politechniki Wrocławskiej. W latach 1957 – 1981 pracował w Zamechu na różnych stanowiskach. W latach 1961-69 wykładowca w Punkcie Konsultacyjnym Politechniki Gdańskiej. Przedstawiciel Zamechu w kontaktach z Politechniką Gdańską w sprawach uruchomienia Zamiejscowego Studium Wieczorowego Politechniki Gdańskiej w Elblągu. Wieloletni wykładowca w Studium, później w Oddziale Politechniki Gdańskiej w Elblągu.
5. Halina Lubecka pracowała od 1969 do 2000 r., w tym ostatnie dwa lata w PWSZ w Elblągu. Od podstaw zorganizowała dziekanat studium i Zespołu Oddziałów PG.
6. Doc. dr inż. Olgierd Olszewski, nauczyciel akademicki, w Katedrze Podstaw Konstrukcji Maszyn Wydziału Budowy Maszyn Politechniki Gdańskiej. „Dziekan” Oddziału Politechniki Gdańskiej w latach 1971 – 1985 r.
7. Zamiejscowe Studium Wieczorowe Wydziału Budowy Maszyn Politechniki Gdańskiej w roku 1974 zmieniło nazwę na Zespół Oddziałów Politechniki Gdańskiej w Elblągu
8. Mgr Barbara Prabucka zatrudniona 16 sierpnia 1974 od 31 lat pracuje w szkolnictwie wyższym. Obecnie jako Kierownik Działu Osobowego PWSZ w Elblągu
9. W tej liczbie 85 studentów kształciło się na studiach dziennych, 230 na wieczorowych inżynierskich i 32 na wieczorowych studiach magisterskich uzupełniających.
10. Z tego 54 – studenci magisterskich studiów dziennych i 69 studentów inżynierskich studiów wieczorowych
11. Studia przemienne zapoczątkowane w Anglii już w roku 1903, a trzy lata później w Stanach Zjednoczonych na Uniwersytecie w Cincinatti pod nazwą „Cooperative courses”. W roku 1960 uruchomiono ten typ kształcenia w Związku Radzieckim, tzw. „Zawod-Wtuz”,– na pięciu uczelniach, w ścisłej kooperacji z zakładami produkcyjnymi. W Polsce studia przemienne zapoczątkowane zostały w formie eksperymentalnej w roku 1972 przez Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych Politechniki Warszawskiej we współpracy z Fabryką Samochodów Osobowych w Warszawie.( Autor opracowania był członkiem tego zespołu w latach 1979-80.) Realizowane były również w Politechnice Łódzkiej i Politechnice Szczecińskiej. Ogólnopolska konferencja poświęcona studiom przemiennym potwierdziła słuszność wprowadzania tej formy kształcenia w Polsce. Przy MNSzWiT, w roku 1979 powstał zespół ds. łączenia studiów z procesem pracy”, kierowany przez prof. Janusza Tymowskiego, którego zadaniem było przygotowanie nowych form kształcenia łączących naukę z pracą zawodową.
12. Umowa z dnia 3 października 1986 r. zawarta pomiędzy Politechniką Gdańską a Zakładami Mechanicznymi „Zamech” im Gen. K. Świerczewskiego. W umowie tej „Zamech” przejął obowiązek realizacji pracy programowanej. Studenci zatrudniani byli na podstawie umów o pracę na czas określony. Na I roku – 8 tygodni, na II, III, IV r. po 15 tygodni, a na V roku 19 tygodni.
