W 2024 roku mija 70 lat od czasu, gdy w Elblągu uruchomiono studia. Początkowo działał tu punkt konsultacyjny Politechniki Gdańskiej, z upływem lat rozbudowano bazę akademicką, powstały uczelnie, które funkcjonują do dzisiaj. Z okazji jubileuszu przypominamy skomplikowaną historię starań o akademicki Elbląg, nad którą 20 lat temu pochylił się Henryk Miłosz w „Roczniku Elbląskim” i której dalszy ciąg, do czasów współczesnych, opiszą również dziennikarze portElu. Zachęcamy Czytelników do wspomnień.
Cytujemy obszerne fragmenty artykułu Henryka Miłosza, który ukazał się w Roczniku Elbląskim w 2006 roku.
Trudne początki
O akademickości Elbląga mówi się dziś w wielu aspektach. Nie możemy porównywać naszego miasta do Gdańska, Olsztyna lub też sięgając dalej do Warszawy lub Krakowa. Tradycje edukacyjne wielkich ośrodków akademickich sięgają nawet stuleci. Elbląg miał zdecydowanie inną historię rozwoju szkolnictwa wyższego. Inną pod wieloma względami.. Ukształtowanie się trwałych struktur szkół wyższych wymaga przejścia długiej drogi. Szkoła wyższa to nie tylko budynki z salami wykładowymi, pracowniami i laboratoriami. Uczelnię tworzą przede wszystkim ludzie. Aktorami tej akademickiej sceny są nie tylko studenci, którzy w życiu uczelni występują kilka lat, stając się jej absolwentami. Tymi, którzy budują i cementują szkołę są jej pracownicy, przede wszystkim nauczyciele akademiccy, ale także pracownicy administracyjno-biurowi i obsługi. To oni dzięki ogromnemu osobistemu zaangażowaniu przyczynili się do zbudowania obecnego kształtu szkolnictwa wyższego w Elblągu. Inny wymiar zaangażowania i wysiłku przypisać należy tym, którzy tworzyli przyczółki kształcenia w Elblągu w latach 50. ubiegłego stulecia, a inny ludziom tworzącym kształcenie akademickie w ostatnim dziesięcioleciu. Aktorami tej sceny byli także ludzie niebędący studentami i pracownikami uczelni.
To mieszkańcy naszego miasta, którzy z ogromnym zainteresowaniem obserwowali rozwój szkolnictwa wyższego w Elblągu. Dla wielu z nich możliwość ukończenia studiów we własnym mieście było i jak się okazało również dziś, jest często jedyną drogą własnej ścieżki kariery zawodowej. Porównywania warunków nauki w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłego stulecia z możliwościami kształcenia jakie dziś ma elbląska młodzież, nie można dokonywać z użyciem tej samej skali.
Powojenny Elbląg, zniszczony działaniami wojennymi, zasiedlany przez ludność przybywającą z różnych regionów przedwojennej Polski, zaczynał swoją drogę odbudowy. Odbudowywano fabryki, urzędy, szkoły, mieszkania. Na bazie i gruzach przedwojennej fabryki Schichaua powołany został Zakład Budowy Maszyn i Turbin przekształcony po kilku latach w szeroko znane Zakłady Mechaniczne im. Gen. Karola Świerczewskiego „ZAMECH”. To właśnie inżynierowie tego zakładu na początku lat pięćdziesiątych, byli inicjatorami tworzenia w Elblągu warunków do zdobywania wiedzy inżynierskiej.
Pierwsza trzynastka studentów
To potrzeby rozwoju przemysłu z jednej strony i brak kadry inżynierskiej z drugiej strony, motywowały elblążan do podjęcia działań, które w listopadzie 1954 roku zaowocowały inauguracją zajęć w Punkcie Konsultacyjnym Studium Zaocznego Politechniki Gdańskiej. Pierwszych 13 studentów rozpoczęło naukę. W kolejnym roku grono studentów powiększyło się o 7 osób. Zestawienie tych liczb z dzisiejszą , prawie 3 tysięczną liczbą studentów rozpoczynających naukę w trzech elbląskich szkołach wyższych, (chodzi o PWSZ, EUH-E i Wyższą Szkołę im. B. Jańskiego – przyp. red.) pokazuje skalę zmian w minionym pięćdziesięcioleciu.
Zaangażowanie działającego wówczas Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Polskich, wspomagane przez kierownictwo „Zamechu”, przy znaczącym poparciu władz politycznych i administracyjnych miasta, to czynniki budujące podstawy szkolnictwa wyższego w Elblągu.
Pionierem szkolnictwa wyższego w Elblągu był z pewnością mgr inż. Michał Rosnowski (1 - patrz przypisy - red.), który już 1950 r. rozpoczął prace informacyjne i organizacyjne zmierzające do powołania ośrodka kształcenia wyższego w mieście i przez prawie 20 lat był „spiritus movens” tej sprawy.
Kolejnymi pionierami, którzy rozpoczęli pracę w Punkcie Konsultacyjnym Politechniki Gdańskiej byli między innymi elblążanie: mgr inż. Stanisław Gerhard, mgr inż. Marian Ożóg, mgr inż. Marian Frajkopf, mgr Titernicki (2), a kilka lat później mgr inż. Antoni Czuchnowski. (3)
Kolejne lata funkcjonowania „elbląskiej uczelni” wskazywały na słuszność istnienia tej formy kształcenia. Kolejne zmiany „szyldów” uczelni (Wieczorowa Szkoła Inżynierska w Warszawie i Politechnika Warszawska) (4) w latach 1961-1969, wynikały ze zmian organizacyjnych szkolnictwa wyższego w Polsce.
Zaangażowanie się (...) wielu elblążan, ich wysiłek poparty życzliwością władz Politechniki Gdańskiej i Uniwersytetu Gdańskiego (5), pozwoliły Elblągowi realizować wizję miasta akademickiego, a w konsekwencji stworzyć warunki elbląskiej młodzieży do studiowania we własnym rodzinnym mieście. Szczególne wsparcie Prezydenta Miasta - Henryka Słoniny, byłego Wojewody Elbląskiego - Władysława Mańkuta, Kuratora Oświaty – Edwarda Murdzi jak i wysiłek wielu innych osób, w tym także autora niniejszego opracowania, przyczyniło się do powstania obecnego kształtu publicznego szkolnictwa wyższego w Elblągu.
Mówiąc o szkolnictwie wyższym w Elblągu w ostatnich pięćdziesięciu latach nie sposób pominąć istniejące prywatne szkoły wyższe (6). W roku 1996 zainaugurowała działalność Bałtycka Wyższa Szkoła Humanistyczna w Koszalinie, trzy lata później Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jańskiego (od 2002 r. Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego), od 2001 r. Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna. Od 1993 r. istnieje Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Elbląskiej.
Przełomowe historyczne okresy
Analizując rozwój szkolnictwa wyższego w Elblągu można go podzielić na dwa okresy, należące dziś już do historii:
- Lata 1954-1969, powstanie i funkcjonowanie: Punktu Konsultacyjnego Studium Zaocznego Politechniki Gdańskiej, Wieczorowej Szkoły Inżynierskiej w Warszawie, Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Sopocie i Politechniki Warszawskiej.
- Lata 1969 – 1998, powstanie Zamiejscowego Studium Wieczorowego Wydziału Budowy Maszyn Politechniki Gdańskiej, przekształconego w 1974 w Zespół Oddziałów Politechniki Gdańskiej w Elblągu.
Współczesny kształt szkolnictwa wyższego wyznaczają lata:
- Rok 1996 – kiedy uruchomiono pierwszą „filię” prywatnej uczelni w Elblągu – Bałtyckiej Wyższej Szkoły Humanistycznej w Koszalinie, przekształconej w 1999 r. w Elbląską Wyższą Szkołę Humanistyczną, a po jej likwidacji, powołano w 2001 r. pierwszą samodzielną prywatną Elbląską Uczelnię Humanistyczno-Ekonomiczną. W tym okresie (1999 r.) powstała również „filia” Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jańskiego.
- Rok 1998 – wiąże się z powołaniem pierwszej „elbląskiej” uczelni publicznej - Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Elblągu.
Te „kroki milowe" rozwoju szkolnictwa wyższego budowały mozolnie akademicki Elbląg. Dziś można stwierdzić, że każdy z wcześniejszych zalążków szkoły wyższej był fundamentem, na którym zbudowano dzisiejsze elbląskie uczelnie. Dzisiejszy Elbląg może być dumny z tego, że ponad dziewięć tysięcy studiującej młodzieży (dane z 2005 roku - red.) to już nie marzenia, a spełniona rzeczywistość. Elbląskie uczelnie to nie tylko miejsce nauki młodzieży. To także miejsce pracy dla kilkuset nauczycieli akademickich i pracowników niebędących nauczycielami akademickimi.
Prezydent Miasta Henryk Słonina (w latach 1998-2010 – red.) widząc w rozwoju szkół wyższych szansę na akademicki Elbląg, w marcu 1999 r., powołuje Radę Szkolnictwa Wyższego przy Prezydencie Miasta Elbląga, jako zespołu koordynującego i inicjującego działania służące rozwojowi szkolnictwa wyższego i zwiększeniu znaczenia Elbląga jako miasta akademickiego.
Elbląskie uczelnie tworzą warunki rozwoju naukowego pracowników uczelni, którzy zdobywając tytuły i stopnie naukowe będą wzmacniać, budowane od ponad pięćdziesięciu lat szkolnictwo wyższe. Dziś możemy być pewni „akademickości” Elbląga, która z roku na rok umacnia się, oferując lepsze możliwości studiowania w mieście. Po wieloletnich trudach i nadziejach spełniły się marzenia włodarzy miasta, które może być dziś dumne z przebytej drogi i obecnego kształtu szkolnictwa wyższego.
H. Miłosz, Szkolnictwo wyższe w Elblągu w latach 1954 – 2005, Rocznik Elbląski, 2006
Za tydzień kolejny odcinek historii akademickiego Elbląga
Przypisy:
1. Źródło: Archiwum rodzinne Państwa Rosnowskich. Mgr inż. Michał Rosnowski ur. 21.11.1911 r., zmarł 3.12.1995 r. Pionier , główny organizator szkolnictwa wyższego w Elblągu. Absolwent Politechniki Lwowskiej, pracował w Zamechu na różnych stanowiskach od 1947 r. do 1956 r. Od stycznia 1957 r. do emerytury pracował w Polskim Rejestrze Statków jako kierownik Agencji. Był kierownikiem i wykładowcą Punktów Konsultacyjnych w latach 1954-69. Był wykładowcą Politechniki Gdańskiej do roku 1973.
2. Źródło: mgr inż. Henryk Kumor „Historia działalności Punktu Konsultacyjnego”, opracowanie pisemne z dnia 23.11,1968 r.
3. Z archiwum Janusza Czuchnowskiego: Doc mgr inż. Antoni Czuchnowski, ur. 4.10.1918 r zm. - 1994 r. Absolwent i asystent Politechniki Lwowskiej. W latach 1946-47 był asystentem Politechniki Śląskiej Po roku 1947 rozpoczął pracę w Zamechu, pełniąc wiele kierowniczych funkcji.. Od 1952 roku nauczyciel przedmiotów zawodowych w Technikum Mechanicznym. Od 1960 do 1990 r, z małymi przerwami wykładowca w Punktach Konsultacyjnych PG, WSI, PW, Studium Wieczorowym PG, Oddziale PG w Elblągu
4. Szczegółowe informacje o uczelniach prowadzących kształcenie w Elblągu zostanie opisane w następnym rozdziale niniejszego opracowania.
5. Uniwersytet Gdański realizował kształcenie w Punkcie Konsultacyjnym w Elblągu w latach 1963-1985. Zajęcia realizowane były przez Wydział Ekonomiki Transportu oraz Wydział Prawa i Administracji Od roku 1998 Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego prowadzi punkt zamiejscowy na kierunku - politologia.
6. Decyzja nr 10/99 Prezydenta Miasta Elbląga z dnia 1 marca 1999 r. w sprawie powołania Rady Szkolnictwa Wyższego przy Prezydencie Miasta Elbląga w składzie: Henryk Słonina, Sławomir Jezierski, Andrzej Kempiński, Witold Żak, Władysław Mańkut, Zbigniew Walczyk, Zdzisław Dubiella, Stefan Ewertowski, Krzysztof Wojcieszek, Henryk Miłosz, Jan Baczyński, Anna Korzeniowska.