73 lata temu spłonęła hala nr 20 elbląskiego Zamechu. To wydarzenie stało się początkiem tzw. Sprawy Elbląskiej, czyli apogeum stalinowskiego terroru w powojennym mieście. Władze Elbląga, zaproszeni goście i zwykli mieszkańcy oddali hołd ofiarom tamtych dni. Zobacz zdjęcia.
Tragiczne skutki Sprawy Elbląskiej przedstawił w skrócie podczas uroczystości Janusz Nowak, wiceprezydent Elbląga.
- Miasto podnosiło się wówczas z wojennych zniszczeń i przybywali tu Polacy doświadczeni II wojną światową, aby z nadzieją rozpocząć tutaj nowe życie. Sztandarowym miejscem powojennej odbudowy Elbląga były Zakłady Mechaniczne, które przygotowywały się do rozpoczęcia wielkiej produkcji przemysłowej. Właśnie wtedy, w nocy z 16 na 17 lipca 1949 roku, wybuchł pożar w gotowej już hali produkcyjnej nr 20. Dla komunistycznych władz próby zbadania przyczyn tego pożaru były pretekstem do zapoczątkowania represji, brutalnych przesłuchań, stronniczych procesów sądowych i drakońskich kar więzienia. Władze wykorzystały tę sprawę również do napiętnowania reemigrantów z Francji, starając wskazać się na ich winę. Z czasem wydarzenia te nazwano mianem Sprawy Elbląskiej – mówił Janusz Nowak.
Na karę śmieci skazano Jeana Bastarda, Alojzego Banasiewicza i Andrzeja Skrzesińskiego (wyroków nie wykonano), na wieloletnie więzienie skazano: Stefana Czyża (dożywocie), Adama Basisę (15 lat więzienia), Bolesława Jagodzińskiego (15 lat), Bolesława Bubulisa (12 lat), Edwarda Dawidowicza (12 lat), Józefa Olejniczaka (11 lat) - wszyscy pracowali w Zamechu. W celi został znaleziony martwy Henryk Zając. W 1956 roku na skutek odwilży po śmierci Stalina wszystkich skazanych uniewinniono.
- Ofiarami aresztowań mogły być także osoby przypadkowe, co spowodowało, że w mieście zapanował powszechny strach o rodziny, znajomych i przyjaciół – dodał Janusz Nowak.
- Wciąż niewyjaśnione kulisy Sprawy Elbląskiej budzą ogromne emocje, a ofiary i ich rodziny nadal czekają na ukaranie winnych ich tragedii. W wyniku podejrzeń o sabotaż Urząd Bezpieczeństwa doprowadził do aresztowań około 220 osób, które był brutalnie przesłuchiwane w celu wymuszenia zeznań – mówiła Małgorzata Adamowicz, wiceprzewodnicząca Rady Miejskiej. - Mimo że skazani zostali uniewinnieni w 1956 roku, to zarówno ich życie, jak i życie całych rodzin na zawsze zostało naznaczone piętnem tragicznych wydarzeń. Dziś w pełne zadumie oddajemy hołd wszystkim ofiarom Sprawy Elbląskiej i mimo upływu lat wciąż mamy w pamięci tamte tragiczne wydarzenia, będące przejawem barbarzyńskiego okrucieństwa stalinowskiego reżimu. Pamięć o ofiarach Sprawy Elbląskiej i pielęgnowanie jej przez kolejne pokolenia jest naszą powinnością.
W uroczystościach pod obeliskiem na Skwerze Ofiar Sprawy Elbląskiej oprócz władz miasta wzięli udział m.in. posłanka Lewicy Monika Falej, szef Solidarności regionu elbląskiego Grzegorz Adamowicz, przedstawiciele Związku Piłsudczyków Rzeczypospolitej Polskiej, przedstawicielki senatora Jerzego Wcisły i biura regionalnego Urzędu Marszałkowskiego, przedstawiciele jednostek wojskowych stacjonujących w mieście.
W sierpniu o Sprawie Elbląskiej będzie przypominał w mieście jeszcze jeden szczegół – mural, który powstanie na ścianie garaży koło kościoła Bożego Ciała, w bliskim sąsiedztwie hali nr 20. Pomysłodawcą wykonania muralu jest Łukasz Mierzejewski, a projekt wykona znany elbląski grafik Janusz Kozak.
- Chciałbym niejako trochę uzupełnić te oficjalne uroczystości, a taki mural w pobliżu skweru Ofiar Sprawy Elbląskiej, mam nadzieję, skłoni do refleksji i przypomni o tamtej historii przede wszystkim młodym osobom. Może będą chciały się dowiedzieć czegoś więcej na ten temat – mówi Łukasz Mierzejewski.
Mural będzie przedstawiał halę nr 20 trawioną przez pożar.
