O Zmartwychwstaniu Jezusa opowiada Ewangelia według św. Jana, która odczytywana jest w Wielkanoc podczas liturgii. Historia związana z obchodami dzisiejszych celebracji jest długa i sięga czasów wspólnoty apostolskiej, czyli I wieku n.e. Uroczyste śniadanie, pobłogosławione pokarmy i rodzinne spotkania to od stuleci elementy wielkanocnej niedzieli.
Wydarzenie opisane w Ewangelii według św. Jana (20,1-9) było czczone przez wspólnotę apostolską od samego początku. Najpierw Wielkanoc obchodzona była w dzień Paschy, przypadający według kalendarza żydowskiego, 14. dnia miesiąca nisan. Jednak już w 325 roku Sobór Nicejski ustanowił, że Wielkanoc przypadać będzie w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca, w związku z tym data święta jest zmienna i przypada między 21 marca a 25 kwietnia.
Świętowanie w różnych obrządkach
Świętowanie Wielkanocy w Kościele katolickim rozpoczyna poranna liturgia zwana rezurekcją. Poprzedza ją uroczysta procesja, rozpoczynająca się zwyczajowo o godz. 6 rano. Świętowanie Wielkanocy w wielu domach rozpoczyna świąteczne śniadanie, podczas którego zwyczajowo spożywa się po cząstce każdego z pobłogosławionych w sobotę pokarmów, „dzieli się jajkiem” i składa świąteczne życzenia. Tradycyjne śniadanie wielkanocne wierni rozpoczynają od zapalenia świecy ustawionej na stole oraz słów aklamacji: Chrystus zmartwychwstał! Prawdziwie zmartwychwstał, Alleluja!, po czym w wielu rodzinach odmawia się modlitwę Ojcze nasz. Po świątecznym posiłku kultywuje się w wielu rodzinach zwyczaj obdarowywania się i poszukiwania prezentów ukrytych w różnych zakamarkach przez „zajączka” lub „kurczaczka”, zabawy z użyciem jajek jak walatka (czyli wygrywa ten czyja pisanka nie zostanie rozbita przy potyczce).
W prawosławiu Wielkanoc, czyli Pascha rozpoczyna się późnym wieczorem w Wielką Sobotę Jutrznią Paschalną. Święty ogień rozwożony jest do lokalnych cerkwi z katedry w Warszawie, gdzie jest przywożony z Jerozolimy. Po Jutrzni odbywa się wokół cerkwi procesja z ikoną Chrystusa Zmartwychwstałego i chlebem „artos” (gr. kwaśny chleb), czyli symbolem Zmartwychwstania. Po procesji następuje uroczysta Liturgia, po powrocie z której wierni rozpoczynają świąteczną ucztę, podczas której dzielą się jajkiem i spożywają pobłogosławione w sobotę pokarmy – ciasto zwane paschą wielkanocną, chleb, wędliny, sól i jajka.
W kościołach protestanckich już Wielki Piątek zaczyna uroczyste świętowanie. Nie ma tradycji budowania grobu Jezusa. To najważniejsze święto w roku. Wielu ludzi tradycyjnie podejmuje tego dnia post, choć nie ma takiego obowiązku.
W Kościele ewangelickim to dzień powagi i kontemplacji, który koncentrując się na doświadczaniu Chrystusa w Słowie Bożym i przyjmowanym sakramencie komunii, przygotowuje wiernych do celebrowania w niedzielę Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Rozważanie Słowa Bożego jest głównym elementem świątecznych nabożeństw. Protestanci nie święcą pokarmów, spożywają świąteczne śniadania i potrawy zgodnie z tradycjami rodzinnymi i lokalnymi.
Wyjątkowy rok
Ze względu na zaistniałe w poprzednich wiekach podziały doktrynalne oraz odrębność stosowanych kalendarzy (juliańskiego i powstałego w 1583 r. gregoriańskiego) wierni należący do różnych nurtów chrześcijaństwa (katolicyzm, prawosławie, protestantyzm) rzadko świętują Wielkanoc w tym samym terminie. Ostatnio świętowana wspólnie, tego samego dnia, niedziela Zmartwychwstania przypadała w 2010 i w 2014 roku. Pod tym względem rok ten jest wyjątkowy, a świętowanie Wielkanocy w tym samym czasie odradza nadzieję na zgodę i zjednoczenie wszystkich chrześcijan, w czym pokładał wiarę Sobór Watykański II obradujący w latach 1962-1965. To właśnie co łączy i umacnia nadzieję na pojednanie to chrzest i wspólna wiara w zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa.
Cyryl i Metody
Jak napisał w 2024 roku w swoim Orędziu Paschalnym Święty Sobór Biskupów Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego:
W dniu Paschy Chrystusowej tym zwiastowaniem stają się dwa proste i radosne słowa: „Chrystus Zmartwychwstał!”, na które odpowiadamy „Zaprawdę Zmartwychwstał!”. Są one wystarczające dla określenia istoty naszej wiary, a jednocześnie tworzą najkrótszy i najsilniejszy jej symbol. Chrześcijaństwo jest, bowiem, głoszeniem Zmartwychwstania. Ono zaś powinno być głównym drogowskazem dla wszystkich naszych dążeń i celów.
W tym kontekście warto przypomnieć pewną ciekawostkę dotyczącą południowych ziem polskich, gdzie przybyli z Moraw święci bracia Cyryl i Metody prowadzili na terenach państwa Wiślan w latach 60. IX wieku (czyli ok. 100 lat przed chrztem Mieszka I) akcję misyjną. W Żywocie Metodego odnaleźć można wzmiankę:
Książę pogański, silny bardzo, siedzący na Wiśle, urągał wiele chrześcijanom i krzywdy im wyrządzał. Posławszy zaś do niego, [kazał mu] powiedzieć [Metody]: Dobrze [będzie] dla ciebie, synu, ochrzcić się z własnej woli na swojej ziemi, abyś nie był przymusem ochrzczony w niewoli na ziemi cudzej; i będziesz mnie wspominał. Tak też się stało.
Zapewne tak też się stało, skoro św. Metody założył w Krakowie pierwsze biskupstwo na terenach polskich, o czym jezuita ks. Floryan Jaroszewicz napisał w swoim dziele pt. Matka świętych Polska, albo Żywoty świętych, błogosławionych, wielebnych, świątobliwych, pobożnych Polaków i Polek, wszelkiego stanu i kondycji, każdego wieku od zakrzewionej w Polsce chrześcijańskiej wiary osobliwą życia doskonałością słynących: z różnych autorów i pism tak polskich jak i cudzoziemskich (w roku 1767 opisał 399 żywoty świętych, błogosławionych, wielebnych, świątobliwych, pobożnych Polaków i Polek).
Wynika z tego, że o ile patronowie Europy - św. Cyryl i Metody przynieśli na ziemie krakowskie chrześcijaństwo w obrządku bizantyjskim, o tyle chrzest Mieszka oraz koronacja Bolesława Chrobrego stanowiły zwrot władców ku tzw. Zachodowi, co potwierdzało zawarcie sojuszy m.in. z księciem czeskim Bolesławem i cesarzem Ottonem I. Historia potwierdza więc jak dawniej, na obecnych ziemiach polskich przeplatały się polityczne interesy, szlaki handlowe, jak i wpływy kultu chrześcijańskiego Wschodu i Zachodu.
Źródła: https://polona.pl/, www.prawoslawie.pl, KAI