Wielkanoc to dla chrześcijan najważniejsze święta, które przepełnione są symboliką odwołującą się do najintymniejszych duchowo kwestii dotyczących egzystencji człowieka – życie, cierpienie, śmierć. Odwołania do tych dylematów znajdziemy też w kolorystyce pisanek i liczbie oraz rodzajach pokarmów umieszczanych w świątecznym koszyczku. Zobacz zdjęcia.
Chleb, jajka, wędlina, ser żółty, chrzan, ciasto i sól to siedem podstawowych produktów, które tradycyjnie znajdują się w świątecznym koszyczku. Symbolizują one pierwociny płodów ziemi i pokarmów, za które chrześcijanie dziękują Stwórcy. Jest ich siedem, ponieważ w Biblii liczba siedem (hebrajskie słowo chéba oznacza jednocześnie „siedem” i „przymierze”) jest liczbą doskonałą, a więc szykując koszyczek ze święconką życzymy sobie dostatku pokarmu i błogosławieństwa bożego, aby cieszyć się życiem w pomyślności, bez głodu i choroby. Dodatkowo od XVII w. do koszyczka wkładana jest figurka baranka z ciasta, masła, cukru, czekolady lub wędliny, jako symbol Jezusa zmartwychwstałego.
Symbolika pokarmów błogosławionych w koszyczku nawiązuje do kwestii egzystencjalnych.
Chleb – symbolizuje ciało Jezusa Chrystusa i wkładany jest do koszyka z intencją, aby tego podstawowego pokarmu rodzinie nie zabrakło, a Bóg obdarzył domostwo pomyślnością i dobrobytem
Jajko – symbolizuje odradzające się życie i błogosławieństwa. Kolory kraszanek mają swoje znaczenie i tak: żółty, różowy i zielony symbolizują radość z odradzającego się wiosną życia i zmartwychwstania; biały oznacza niewinność czystość oraz narodziny; czerwony symbolizuje cierpienia i krew przelaną przez Jezusa; czerń oznacza otchłań, wieczność i pamięć o śmierci (także o tym, że każdy z nas kiedyś umrze); fiolet symbolizuje żałobę wielkopostną i czas oczekiwania na radość ze zmartwychwstania; niebieski symbolizuje niebo, powietrze i był uważany za kolor odwołujący się do wieczności i zdrowia.
Wędlina – symbol dostatku. Wierzono, że poświęcona przynosi zdrowie i płodność. Tradycyjną polską kiełbaską wkładaną do błogosławionego w wielką sobotę koszyczka była biała kiełbasa, którą spożywano w niedzielę rano z poświęconym chrzanem.
Ser –wyrabiany jest z mleka krów, kóz i owiec, dlatego uważany jest w święconce za symbol dobrego bytowania stada zwierząt gospodarskich.
Ciasto – to symbol doskonałości i wszelkich umiejętności, ponieważ jego przygotowanie wymaga pewnego kunsztu i umiejętności.
Chrzan – Symbol siły i ochrony przed chorobami. Według badaczki tradycji Barbary Ogrodowskiej wierzono, że chrzan zaostrza apetyt, ułatwia trawienie, czyści gardło i nos, chroni przed katarem, bólami głowy, gardła i brzucha. Dlatego m.in. na Ziemi Sądeckiej i Pogórzu Rzeszowskim przed rozpoczęciem śniadania wielkanocnego zjadano całą laskę chrzanu, przymuszając do tego nawet małe dzieci. Uważano bowiem, że jest to nie tylko praktyka prozdrowotna, ale i umartwienie, któremu powinien poddać się każdy chrześcijanin przed ucztą wielkanocną, ponieważ Jezus cierpiący na krzyżu dla zbawienia świata był pojony żółcią i octem.
Sól – Symbol prawdy i oczyszczenia.
Bogactwo tych odniesień wskazuje, że w zawartości tradycyjnej święconki wszystko było „po coś” i miało swój głębszy, ukryty przekaz, który obecnie bywa trudnym do uchwycenia, co z kolei wskazuje na ewolucję i zmiany zachodzące w tzw. kodzie kulturowym. W jakim kierunku pójdą zmiany kulturowe w dużej mierze zależy od dzisiejszej młodzieży, która wypracowuje nowe tradycje, często negując, rezygnując lub przekształcając te zastane, odziedziczone po dziadkach oraz wcześniejszych jeszcze pokoleniach, ponieważ jak wiadomo obrzęd święcenia pokarmów wielkanocnych na ziemiach polskich rozpowszechnił się w początkach XIV wieku, a najstarsze zapisane benedykcje, czyli błogosławieństwa pokarmów wielkanocnych znajdują się w mszale gnieźnieńskim z 1300 roku.
Sama tradycja święcenia pokarmów wielkanocnych ma swój początek w tradycji wczesnochrześcijańskiej, a jej ślady odnaleźć można w powszechnych ofiarach i błogosławieństwach pierwocin płodów ziemi i pokarmów, w tym chleba, sera, oliwy i wina. Od tego czasu, zgodnie ze słowami św. Pawła z 1 Listu do Koryntian: „Czy tedy jecie, czy pijecie, czy co innego czynicie, wszystko na chwałę Bożą czyńcie” (1 Kor 10,31), chrześcijanie dziękują Stwórcy za plony i błogosławią pokarmy przed spożyciem, co szczególnej estymy nabiera w poranek niedzieli zmartwychwstania, kiedy jako pierwsze spożywane są pokarmy pobłogosławione i poświęcone w koszyczkach w wielką sobotę.
W tym roku w Katedrze św. Mikołaja błogosławieństwo i poświęcenie pokarmów odbywać się będzie w godz. 10-17, co pół godziny,
Źródła: B. Ogrodowska, Witaj dniu uroczysty. Wielkanoc w Polsce. Tradycje, obrzędy i zwyczaje, Warszawa 2007.
