Dzisiaj wigilia świąt Bożego Narodzenia. To wielkie bogactwo tradycji o ciekawych i różnorodnych korzeniach, o których pisze Marta Kowalczyk.
Pośród bogactwa tradycji związanych z Bożym Narodzeniem najwięcej z nich można odnaleźć na wigilijnym stole. Począwszy od kosmyczka sianka związanego ozdobną wstążeczką, który znajduje się gdzieś na uboczu wszystko ma swoje znaczenie i odniesienia. Kosmyk sianka na stole stanowi zredukowaną formę starego słowiańskiego zwyczaju zaścielania słomą lub sianem zawierającym kłosy z czterech zebranych podczas ostatnich żniw zbóż całego stołu, który dopiero przykrywano obrusem i zastawiano potrawami. Przodkowie nasi czynili tak wierząc, że w tych właśnie kłosach symbolicznie zawiera się pełnia urodzaju, o który proszono Boga. Wątek ten znajdziemy m. in. w wierszu Wincentego Pola zatytułowanym Pieśń o domu naszym (H. Szymanderska, Polska wigilia):
Jak obrządek każe dzienny
snopy wnosi sam gumienny
i sam siankiem stół zaściela,
w pamięć żłobu Zbawiciela –
I po kątach snopy stawi
I coś z cicha błogosławi…
Jako, że przyszłość była niepewna, próbowano ją „oswajać” na różne sposoby. Dlatego wigilią rządziła magia liczb. - Ilość świętujących przy stole musiała być parzysta, jako że przypadek odmienny groził któremuś z nich rychłą śmiercią. Natomiast wobec wiktuałów kierowano się zasadą nieparzystości. „Magnaci fundowali sobie jedenaście potraw. Szlachta - dziewięć. Wieś pilnowała siedmiu” (J. Szczypka, Kalendarz Polski).
Wśród potraw wigilijnych w Polsce królują ryby – zwłaszcza śledzie i karp. Wiąże się to ze zwyczajem postu w Wigilię, który jest obcy dla innych krajów. Poza rybami na stole w zależności od regionu znajdują się różnie nazywane potrawy z makiem (np. pierożki, makowce, kutia, litewskie śliżyki, makówka, czyli polewka z maku, czy poznańskie makiełki, czyli pierwotnie bułka moczona w wodzie lub mleku, z makiem i miodem etc.), z kapustą i grzybami (np. pierożki, krokiety, postny bigos, zupa grzybowa) i barszcz.
Tradycją pozostawioną przez przodków jest też zwyczaj pozostawiania wolnego nakrycia dla duszy przodka, który z czasem wyewoluował w zwyczaj pozostawiania miejsca dla „wędrowca” lub przypadkowego przybysza. Także dla niego na talerzyku pozostawiano opłatek, który pojawił się najpierw na stołach szlachty polskiej na przełomie XVIII i XIX wieku. Pozostawione dla duszy wolne miejsce miało niegdyś dodatkową wymowę – przypominania młodemu pokoleniu o pamięci należnej przodkom, których przy świątecznym stole wspominano oraz duchowej wspólnotowości całej rodziny, czyli wszystkich pokoleń, co współczesnym świętującym jest już raczej obce, choć kwestia ta powróciła w ostatnich latach wraz z rozwojem nauki zwanej epigenetyką.
Przy jednoczącej idei wspólnego świętowania narodzenia Jezusa pod strzechami w różnych regionach, przy pięknie przystrojonych stołach, uwidacznia się odmienność dziedzictwa kulturowego i gastronomicznego uzmysławiając tylko nielicznym uniwersalną mądrość o mocy jedności w różnorodności. O tym, że jako pojedyncza cząstka rodzaju ludzkiego, każdy jest potrzebny i ma do wykonania w swoim życiu różne zadania – jeden jako rodzic, dziecko czy dziadek, lub zawodowo - jako piekarz, rolnik, mechanik, kucharz czy sadownik, przypomina swoisty kondukt przybyszów ofiarujących pokłon i podarki narodzonemu w Betlejem Jezusowi. Przy symbolicznej szopce jest miejsce i dla pasterzy i dla mędrców ze Wschodu, o których opowiada Ewangelia św. Mateusza (por. Mt 2, 1-12), bo każdy jest tu, na tej ziemi „po coś”… Tym, co jest wspólne wszystkim ludziom to chleb. Choć w różnych krajach i kulturach ma on różny smak i kształt, czasem przypominając bardziej staropolski podpłomyk, czy placek, a w wigilię przybierając w Polsce formę opłatka, jest to pokarm niezbędny, jednoczący przy stole w pojednaniu i pokoju, które są konieczne do budowania dobrobytu tak w rodzinie, jak i w narodach i pomiędzy nimi. Właśnie pokoju, wzajemnej życzliwości i dobra na ten świąteczny czas wszystkim życzymy.
