Dziś Dzień Zaduszny

Do rozprzestrzenienia się specjalnego dnia modlitwy za zmarłych przyczynił się przede wszystkim opat benedyktyński klasztoru w Cluny – św. Odilon (994-1048), który ustanowił w swoim klasztorze to święto w 998 roku, z myślą o modlitwach za wszystkich wiernych zmarłych, znanych i nieznanych. Inicjatywę tę szybko przejęły także i inne klasztory, tak że w XIII w. był to już zwyczaj powszechny. Oficjalnie Kościół zwyczaj ten usankcjonował przez wprowadzenie – wywodzących swą nazwę od modlitw „za dusze” – Zaduszek do liturgii rzymskiej w XIV w., jako wyraz przekonania o świętych obcowaniu, zmartwychwstaniu ciał i życiu wiecznym oraz o skuteczności modlitwy wstawienniczej.
       Szczególną wymowę w tym dniu mają praktyki religijne, takie jak komunia św., modlitwy wspólnoty jak i indywidualne czy msze św., których za sprawą papieża Benedykta XV od 1915 r. każdy kapłan tego dnia może odprawić za zmarłych wyjątkowo trzy.
       Od wieków kapłani zachęcają również wiernych do „zamawiania” za zmarłych Mszy świętych gregoriańskich oraz polecania dusz bliskich osób w tzw. wypominkach, których najstarszy przykład, pochodzący z końca XV w., zachował się w „Kazaniach gnieźnieńskich”. Wiąże się to z przekonaniem, iż po odprawieniu 30 mszy świętych przez kolejnych 30 dni Bóg w swoim miłosierdziu uwalnia duszę z czyśćca, by wprowadzić ją do chwały wiecznej. Praktykę tę zapoczątkował w VI w. papież Grzegorz Wielki, który polecił odprawiać przez 30 dni msze za zmarłego mnicha. Z czasem praktyka mszy gregoriańskich rozwinęła się, utrzymując przekonanie o szczególnej ich skuteczności dla dusz zmarłych pozostających w czyśćcu.
       Pomocą dla dusz czyśćcowych ma też być procesja, odbywająca się w kościele, dookoła kościoła lub na cmentarzu, która odprawiana jest zarówno we Wszystkich Świętych, jak i w Dzień Zaduszny po nieszporach. Obejmuje ona pięć stacji, podczas których modli się kolejno za zmarłych: biskupów i kapłanów, krewnych, dobrodziejów, pogrzebanych na danym cmentarzu oraz wszystkich zmarłych.
       Poza omówionymi praktykami religijnymi obyczajowość chrześcijańska wypracowała przez wieki liczne tradycje związane z Dniem Zadusznym, które nawiązując do wartości duchowych wyrażają pamięć i szacunek dla zmarłych. Jednym z aktów pobożności, obok modlitwy, adoracji, święcenia dni świętych oraz innych form kultu jest również bezinteresowność i dobroć wobec bliźnich, która przejawia się m.in. w pięknym zwyczaju zapalania zniczy, sprzątania oraz dbałości nie tylko o groby bliskich, ale i o te opuszczone i zaniedbane, o których nie ma już kto pamiętać.
       W tym kontekście szczególnej wymowy nabiera coroczna akcja, zapoczątkowana w 1974 r. przez Jerzego Waldorfa, który w celu ratowania cennych zabytków założył Społeczny Komitet Opieki na rzecz Ochrony Starych Powązek. To z jego inicjatywy corocznie odbywa się tam kwesta prowadzona przez znane osobistości kultury, sztuki i mediów, które zbierają pieniądze na odnowienie nagrobków do puszek. Z czasem zwyczaj ten rozprzestrzenił się na inne polskie cmentarze, tak że właściwie obecnie podobne zbiórki prowadzone są w pierwszych dniach listopada na wszystkich starych cmentarzach, na których często zdobione nagrobki i kaplice rodowe wymagają renowacji.
       Powszechnym obyczajem w naszym kręgu kulturowym jest zachowanie powagi w miejscach kultu religijnego, a w szczególności na cmentarzach, które ze względu na szacunek dla zmarłych, nawet w zabieganej codzienności pozostają oazą ciszy i spokoju. Tutaj przybywają ci, którzy w składanych na grobach kwiatach i płonących zniczach widzą nie tylko materialne dowody pamięci, ale i chrześcijańskie symbole nadziei na ponowne spotkanie…