W jubileuszowym cyklu o historii Muzeum pisaliśmy już o pierwszej powojennej siedzibie przy ul. Wigilijnej oraz przeniesieniu muzeum do budynku dawnego elbląskiego Gimnazjum. Tym razem chcielibyśmy przypomnieć historię otwarcia kolejnej części muzeum – budynku Podzamcza.
Mieściła się w nim m.in. słodownia oraz pomieszczenia spichrzowe i jest związany z historią elbląskiego zamku krzyżackiego, który niestety nie zachował się do naszych czasów. W 1454 roku został zdobyty przez elblążan i zburzony. Z rozległego kompleksu zamkowego ocalało jedynie tzw. podzamcze północne – poprzedzające zamek konwentualny, gdzie dziś mieści się Muzeum. Historię elbląskiego zamku, muzealnych budynków oraz badań archeologicznych prowadzonych w tym miejscu dokładniej opisuje najnowsza plenerowa wystawa, która znajduje się na dziedzińcu MAH.
Ukończenie, rozpoczętej kilka lat wcześniej, odbudowy Podzamcza zbiegło się z rocznicą 750-lecia założenia Elbląga, które przypadało w 1987 roku. Obchody jubileuszu zostały zainaugurowane z dużym wyprzedzeniem, bo już 10 lutego 1984 (w 39-tą rocznicę tzw. „wyzwolenia” Elbląga przez Armię Czerwoną). Na ten okres zaplanowano w mieście wiele inwestycji, wydarzeń kulturalnych, imprez oraz czynów społecznych.
W wykazie planowanych przedsięwzięć, zawartym w „Programie 750-lecia m. Elbląga” znalazł się zapis: „Remont Podzamcza na Salon Wystaw Czasowych”. Terminu realizacji inwestycji, wyznaczonego na 1986 rok, nie udało się jednak dotrzymać. Gmach przekazano Muzeum pod koniec listopada 1987 roku. W muzealnej kronice zachowały się wycinki prasowe z tego okresu. Na łamach „Głosu Wybrzeża” z 8 grudnia 1987 roku wypowiadał się ówczesny dyrektor, Kazimierz Solak: „przejęliśmy na razie skrzydło wschodnie obiektu, bez terenów dookoła i części południowej piwnic, w których prace jeszcze trwają. Uzyskaliśmy 5 sal wystawowych i hall, który również służyć będzie do ekspozycji. Obecnie przystąpiliśmy do wyposażania wnętrz i wykonywania wystroju”. Dzięki otwarciu nowego budynku, Muzeum miało uzyskać nową przestrzeń wystawienniczą, pracownie i magazyny.
Odbudowa budynku Podzamcza (arch. MAH)
.
W czasie realizacji inwestycji nie obyło się jednak bez problemów. Otwarcie budynku dla zwiedzających przeciągało się ze względu na przedłużające się prace wykończeniowe, konieczność dokładnego wysuszenia wnętrz, wyposażenia ich i przygotowania odpowiednich warunków do przechowywania zabytków. Remontu nie ułatwiały braki materiałów oraz bardzo ograniczone fundusze.
Na pierwsze wystawy zwiedzający musieli zaczekać do 1991 roku. Jedną z nich była otwarta 31 sierpnia 1991 roku, urządzona w piwnicach budynku, wystawa „Nim powstał Elbląg” pod kuratorstwem prof. Łucji Okulicz-Kozaryn, prof. Jerzego Okulicza-Kozaryn oraz dr. Marka Jagodzińskiego, na której zgromadzono unikalne zabytki pozyskane w wyniku badań archeologicznych w Weklicach, gdzie odkryto gockie cmentarzysko oraz z Janowa Pomorskiego – miejsca, w którym znajdowała poszukiwana przez lata, wikińska osada Truso. Rok później, we wrześniu, na wystawie autorstwa dr Grażyny Nawrolskiej i Tadeusza Nawrolskiego, zaprezentowano zwiedzającym znaleziska z wykopalisk prowadzonych na elbląskim Starym Mieście.
Odbudowa budynku Podzamcza (arch. MAH)
W artykule Ryszarda Tomczyka w „Tygodniku Elbląskim” z 20 września 1991 roku możemy przeczytać o zagospodarowaniu kolejnych przestrzeni wystawowych: „pierwsze piętro podzamcza wypełniono wystawą pt. Elbląskie Rzemiosło Artystyczne: Ceramika – Szkło – Meblarstwo, w opracowaniu kustosz Marii Kwiatkowskiej oraz prezentacje złotnictwa i konwisarstwa od XVI do XIX wieku ze zbiorów własnych w opracowaniu kustosz Barbary Niemcewicz-Ledwoń”.
Dzięki działaniom dyrektor dr Marii Kasprzyckiej budynek Podzamcza został gruntownie wyremontowany w latach 2012-2014 (remont dachu odbył się w 2023 roku). Dziś mieści się tu 5 ekspozycji. Na wystawie „Elbląg Reconditus”, autorstwa Joanny Fonferek-Grajek, dr. Mirosława Marcinkowskiego, Wiesławy Rynkiewicz-Domino i Urszuli Sieńkowskiej, można zobaczyć najciekawsze znaleziska archeologiczne odkryte w czasie wykopalisk na Starym Mieście oraz prześledzić wielowiekową i złożoną historię Elbląga, w przejmującej scenerii ruin zniszczonego miasta. Za aranżację plastyczną odpowiadał Michał Urban. Ekspozycja „Świadectwa. Historia w twarzach – twarze historii”, zrealizowana przez Alicję Janiak i Małgorzatę Gizińską, przybliża życie codzienne przedwojennych mieszkańców Elbląga przez pryzmat spędzonego przez nich w mieście dzieciństwa. Stworzona przez Joannę Szkolnicką wystawa „Miasto Nowych Ludzi” to opowieść o elbląskich pionierach i pierwszej powojennej dekadzie. W piwnicach Podzamcza znajdują wystawy archeologiczne: zrealizowana przez dr. Marka Jagodzińskiego „Truso. Legenda Bałtyku” prezentująca efekty długoletnich badań archeologicznych w Janowie Pomorskim oraz „Goci. Znad Bałtyku do Rzymu” pod kuratorstwem Grzegorza Stasiełowicza, na której możemy zobaczyć kunsztowne przedmioty wytworzone przez gockich rzemieślników. W skrzydle południowym Podzamcza, odnowionym w latach 2016-2018, znajdziemy ekspozycję autorstwa Urszuli Sieńkowskiej „Historia ukryta pod ziemią” przybliżającą tajniki pracy archeologów. Wystawy w budynku Podzamcza zostały zrealizowane we współpracy z firmą Props s.c.
Nie zapominajmy jednak o ekspozycjach w budynku Gimnazjum. Jeszcze tylko do 17 listopada będzie można zwiedzić czasową wystawę „Idzie Nowe! Elbląg w dekadzie lat 60-tych”, pod kuratorstwem Michała Kozłowskiego. Dnia 15 listopada, o godzinie 18:00 odbędzie się finisaż wystawy, na który serdecznie zapraszamy.
Budynek Podzamcza - widok współczesny (arch. MAH)
Bibliografia:
Kronika Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu,
Program obchodów 750-lecia m. Elbląga, Elbląg 1984,
Rynkiewicz-Domino W., Elbląski Zamek …, [w:] „Magazyn Elbląski” nr 4, Elbląg 2007
Solak K., Muzeum w Elblągu w latach 1985-1987, [w:] „Rocznik Elbląski” t. 12, Elbląg 1991
Solak K., Muzeum w Elblągu w latach 1988-1989, [w:] „Rocznik Elbląski” t. 13, Elbląg 1993
